I 2010 vedtok Finansdepartementet at Oljefondet kunne investere i eigedom, i tillegg til aksjar og obligasjonar. Opptil fem prosent av investeringane til fondet kan bli plassert i eigedom. Det er ikkje småsummar det er snakk om. Ut frå storleiken til fondet i dag tilsvarar det 175 milliardar kroner, og på sikt kan det bli langt meir.

Og i mai i fjor etablerte altså Noregs Bank eit dotterselskap i Luxembourg for å handtere eigedomshandelen sin. Det er dette dotterselskapet, som ber namnet NBIM S.á.r.l, det handlar om her. NBIM S.á.r.l skal i sin tur etablere nye dotterselskap for dei konkrete investeringane. Valet av land har fått somme til å rynke på nasen: Luxembourg er ikkje berre eit viktig internasjonalt finanssenter, landet er kjent for det låge skattenivået sitt og blir i mange samanhengar omtalt som eit skatteparadis.

Det er først og fremst eigedom i Europa Oljefondet skal investere i, og å kjøpe hus på dette kriseråka kontinentet no kan saktens vise seg lurt på sikt. Oppdraget til Oljefondet er jo å få pengane til å yngle. Men er det etisk greitt at søkkrike Noreg først gjer røvarkjøp i eit Europa i krise, og deretter unngår å betale normale skattar og avgifter i landa der vi kjøper eigedom ved å sluse investeringane gjennom Luxembourg?

«En god skatteposisjon»
Ut frå det NBIM sjølv har sagt om saka, verkar det klart at ønsket om spare skatt har medverka til avgjerda om å plassere dotterselskapet til Oljefondet i Luxembourg. I august i fjor sa NBIM-direktør Yngve Slyngstad dette om selskapsstrukturen til E24: «Vi har et mål om høyest mulig avkastning etter skatt, så vi benytter den konstruksjonen som gir en god skatteposisjon.»

Ønsket om å halde skattekostnadene nede er òg sterkt vektlagt i den siste årsrapporten for Oljefondet, der det er ein eigen artikkel om eigedomsinvesteringane. Her blir det òg nemnt andre grunnar til å nytte dotterselskap, mellom anna at dette skal verne andre delar av fondet mot krav som kan oppstå i samband med eigedomsinvesteringane. Men ønsket om å avgrense skatteutgiftene blir trekt fram ei rekkje stader i artikkelen. «Det er viktig for Norges Bank (...) at fondet ikke belastes for større skattekostnader enn nødvendig», heiter det mellom anna. Og Norges Bank «kan ha behov for å opprette selskaper i land med lav skatt».

Slik sett er Luxembourg, med si spesielle skattelovgjeving, midt i blinken. Det vesle landet med ein halv million innbyggjarar myldrar av små dotterselskap med store eigarar i andre land. Dotterselskapa har kanskje ikkje så mykje meir enn ein postkasse og ein kontorpult i Luxembourg, likevel kan det strøyme enorme pengesummar gjennom dei. Landet har dessutan ein lang tradisjon for lyssky finanstenester. Både OECD og G20 har retta skarp kritikk mot Luxembourg for hemmeleghald i banksektoren sin. EU-kommisjonen reiste i 2009 sak mot landet i EU-domstolen fordi lovverket i Luxembourg gjorde det for lett for borgarar og selskap frå andre land å kome unna skatten.

– Ei alvorleg sak
– Med dotterselskapet sitt i Luxembourg bidreg Oljefondet til å legitimere eit av verdas mest berykta skatteparadis, seier Sigrid Klæboe Jacobsen.

Ho er styreleiar i den norske avdelinga av Tax Justice Network. Dette er eit internasjonalt nettverk som arbeider for global skatterettferd og mot skatteparadis. Norske medlemer i nettverket er mellom andre Unio, Fagforbundet, Kirkens Nødhjelp og Attac.

Internasjonalt har Tax Justice Network rangert Luxembourg som det tredje største skatteparadiset i verda, bak Sveits og Cayman-øyane.

– Luxemborg er ein av dei største aktørane i den finansielle hemmeleghaldindustrien. Dette viser kor langt unna ein er ei etisk forvaltning av Oljefondet. Det er ganske alvorleg.

– Men det er ikkje noko ulovleg med det Oljefondet gjer her, og NBIM-leiinga forsikrar at verksemda skal vere heilt open?
– Det kan vere. Men Luxembourg er ein av dei mest aggressive aktørane i å motarbeide forsøka til EU på å få meir openheit i skatteparadisa. Den selskapsstrukturen Oljefondet nyttar, er sikkert lovleg ifølgje luxembourgsk lov. Men lovverket til Luxembourg er direkte skadeleg for andre land, seier Jacobsen.

– Det er typisk for slike holdingselskap at dei ikkje har reell verksemd i landet, dei har ikkje stort meir enn ei postkasse, og heile føremålet er å spare skatt. Luxembourg er ekspertar på holdingselskap.

– Den norske regjeringa har kamp mot skatteparadis som eit erklært mål. Korleis går dette i hop?
– Det gjer jo ikkje det. Vi ser at i konkrete politiske vedtak heng Noreg etter i kampen mot skatteparadis. Noreg brukar store ord, men gjer lite.

Jacobsen viser til ein NOU frå det såkalla Kapitalfluktutvalet i 2009.

– Utvalet kom med ei rekkje forslag til tiltak mot skatteparadis, men få av desse har blitt følgde opp i praksis. Eit rikt land som Noreg bør ha eit spesielt ansvar for å opptre etisk også der vi sjølv har økonomiske interesser.

Gråsoner
– Det er openbert ikkje uetisk av Oljefondet å ta omsyn til skatt når dei investerer, men skattejussen har mange gråsoner, og Oljefondet som ein norsk statleg aktør bør halde god avstand til desse gråsonene, seier Jarle Møen. Han er professor ved Noregs Handelshøgskole, har forska på skatt og multinasjonale selskap og sit i styret for Senter for etikk og økonomi på NHH. Møen presiserer at han ikkje kjenner detaljane kring NBIMs dotterselskap i Luxembourg, og difor ikkje kan uttale seg om etiske problem i dette tilfellet.

– Men på generelt grunnlag kan eg seie at skatteparadis er svært skadelege strukturar for verdsøkonomien. Det handlar ikkje berre om skatt og finansiering av samfunnets infrastruktur, men òg om hemmeleghald som hindrar innsyn i økonomiske transaksjonar, seier Møen.

– Noreg bør ha ein klar politikk på dette området og delta i internasjonalt samarbeid mot dei skadelege verknadene av skatteparadisa. Omsynet til avkastninga av Oljefondet må ikkje vere styrande for norsk politikk på området, derimot må norsk politikk vere bindande for framgangsmåten til Oljefondet.

– Utanfor mandatet
Sidan selskapsetableringa til Oljefondet i Luxemborg reiser etiske spørsmål, kunne ein tenkje at det måtte vere ei sak for Etikkrådet for fondet. Men det er det ikkje.

– Det er utanfor mandatet vårt å vurdere korleis NBIM vel å organisere verksemda si, seier jurist Gro Nystuen, som er medlem av Etikkrådet.

– Mandatet vårt er å sjå på selskapa i porteføljen til Oljefondet, ikkje på NBIM og organiseringa av avdelingane der.

Etikkrådet kan tilrå overfor Finansdepartementet at Oljefondet trekkjer ut investeringane sine i selskap som til dømes bryt menneskerettane, er skuldige i store miljøøydeleggingar eller grov korrupsjon. Men leiarane for Oljefondet kan i prinsippet vere så kreative dei vil i skatteplanlegginga si, utan at det blir ei sak for Etikkrådet.

– Om vi skulle meint noko om slikt, måtte vi ha vore NBIMs etiske råd. Men slike spørsmål fell utanfor ansvarsområdet vårt, seier Nystuen.

Det er ikkje opplagt at det må vere slik, meiner Guro Slettemark, generalsekretær i Transparency International Norge, ein organisasjon som arbeider mot korrupsjon. Ho skulle gjerne sett at rådet kunne vurdert NBIM-etableringa i Luxembourg.

– Eg synest dette godt kunne vore ei sak for Etikkrådet. Vi bør diskutere om mandatet deira kanskje er for snevert.

Ho kjenner ikkje detaljane kring Luxembourg-etableringa til NBIM og vil difor ikkje uttale seg for sterkt om saka.

– Men om det dreiar seg om å redusere skatten, kan eg vel tenkje meg edlare føremål, seier Slettemark.

– Vi skal ikkje ha større skattekostnader enn naudsynt
– Skatt er ein kostnad vi må ta omsyn til, seier kommunikasjonsrådgjevar Øystein Sjølie i NBIM.

Kommunikasjonsrådgjevar Øystein Sjølie i Norges Bank Investment Management trekkjer fram fleire fordelar med etablere seg i Luxembourg.

– Landet har kompetanse på internasjonal kapitalforvaltning, og mange av partnarane våre er vande med å operere gjennom Luxembourg, og tilbyr investeringer i strukturar som alt er etablerte her, seier Sjølie.

– Av årsrapporten til NBIM framgår det at omsynet til skattekostnader er ein av dei viktigaste grunnane for å organisere eigedomsinvesteringane på denne måten. Kva er dei skattemessige fordelane ved å etablere eit dotterselskap i Luxembourg?
 – Luxembourg har gode skatteavtalar med mange land, og er eit føreseieleg skatteregime.

– Kva typar skatteutgifter reknar NBIM med å kunne redusere på denne måten?
 – Det er særlig skatt på avkastninga, det vil seie leigeinntekter og salsvinstar, som kan bli påverka av organiseringa.

– Ser NBIM nokon etiske problem med denne typen organisering av verksemda si?
– Vi opererer i tråd med mandatet som Finansdepartementet har gjeve oss. Målet er å oppnå høgast mogleg avkastning etter kostnader. Difor er skatt ein kostnad vi må ta omsyn til i forvaltninga.

– Sjølv om dotterselskapet dykkar ligg i Luxembourg, kan fondet investere i ei rekkje ulike land via dette selskapet. Er det ikkje rimeleg at eit fond eigd av den norske staten betaler skatt etter dei reglane som gjeld i dei landa der fondet reelt sett investerer?
 – Det er viktig for Noregs Bank at investeringene blir skattlagde korrekt etter lokale regler, men òg at fondet ikke har større skattekostnader enn naudsynt. Elles har stater og andre investorar som pensjonsfond og forsikringsselskap i stor grad skattefritak i dei fleste landa der fondet investerer i aksjar og rentepapir.

– Om NBIM sparer skatteutgifter på å operere via dotterselskap i Luxembourg, inneber det at dei landa der fondet investerer, vil tape skatteinntekter som dei kunne ha god bruk for?
– Som forvaltar av Statens pensjonsfond utland er vi gjevne i oppdrag å oppnå så høg avkastning som mogleg etter kostnader. Det er det mandatet vi som forvaltar må følgje.

– «Regjeringen vil jobbe for bekjempelse av skatteparadis», heiter det i Soria Moria-erklæringa. Er det ikkje da paradoksalt at den norske statens pensjonsfond etablerer eit dotterselskap i Luxembourg, eit land mange omtaler som eit skatteparadis, for å spare skatt?
 – Noregs Bank har ingen kommentar til det, seier Øystein Sjølie i NBIM.