Eg måtte sjå filmen to gonger før eg fatta det: Inland Empire er eit storslege filmverk. For dette er ein film det ikkje er så lett å bli klok på med det første – eller nokon gong. Filmklippa er innfløkte, ofte utan kronologi og logikk. Og om du trur at B alltid kjem etter A, bør du sjå ein annan film. Gradvis bryt skiljet mellom fiksjon og røyndom saman, og det er her det blir interessant: Som tilskodar må ein passe på å leggje merke til nyansane og samankoplingane mellom dei ulike nivåa.

Men meininga er ikkje at ein skal gripe alt, noko ein raskt bør akseptere. Djupast sett trur eg dette handlar om å følgje den underlege labyrinten i Lynch-verda. Noko av det viktigaste ved filmopplevinga er til dømes stemninga og kjenslene, og heilt klart overskridinga. Inland Empire er som ein draum, der ein til dømes brått kan råke på surrealistiske, menneskeliknande kaninar som sit i ei stove, talar saman, tek telefonen og til og med har ein konflikt.

Fanga av filmen
Dette kan eg seie om handlinga: Skodespelaren Nikki (spela av Laura Dern) får ei etterlengta rolle i ein film. Tidlegare har ei utanlandsk dame (som liknar på ei heks) vitja henne og fortalt at noko fælt kjem til å skje: Eit mord kjem til å henda i filmen. Likevel veit Nikki at det ikkje finst noko mord i manuset, og det er sjølvsagt urovekkjande. Etter kvart kjem det for ein dag at nokon freista lage filmen fleire år tidlegare, men av di dei to hovudpersonane blei drepne, blei filmen aldri ferdig. Truleg kviler ei forbanning med rot i ei polsk segn over prosjektet. Fleire gong­er får vi også sjå scener frå Polen. Hotande polske menn, truleg hallikar og kriminelle, styrer over vakre polske jenter, noko som er fælt å sjå. Eit anna trugande moment er ektemannen til Nikki. Han er både rik og sjalu og skaper fleire uvisse situa­sjonar for kona si – og tilskodaren.

Det er som om skodespelaren Nikki gradvis blir fanga inn av filmen ho er i ferd med å lage. Ofte er det umogeleg å seie kva scene som er frå filmen som blir spela inn, eller frå røyndomen til Nikki og medspelaren hennar. Kva som er filminnspelinga og kva som er eigne røynsler, er difor eit sentralt spørsmål. Etter kvart som Nikki viklar seg lenger og lenger inn i irrgangane i filmen, blir korridorane nærmast for opphaldsrom å rekne. Dei eksisterer som alternative røyndomar og oppløyser høvet for at det finst éi samanhengande verd.

Eg nemner jamvel filmlydane, som Lynch er kjend for også frå andre filmar. Dette er tunge og mørke industrielle lydar, eller ei slags summing som nokre gonger kan minne om lyden frå projektoren til ein stumfilm, berre forvriden. Dette bruset skaper ei særskild stemning og er like viktig som filmbileta. Nikki er ikkje berre fanga av filmen, ho er like mykje kapsla inn av lydane.

Intens Lynch
Trass i dystre og skremmande scener har David Lynch passa på å få med nokre komiske augneblinkar. Som til dømes når dei to skode­spelarane Nikki og Devon blir med på eit kjendis-talkshow for å snakke om den komande filmen. Med Diane Ladd som vertinne (ho er jamvel mora til Laura Dern) blir det med eitt komisk, men berre av di Ladd er så latterleg intens. Ingen kan spele Lynch like kraftfullt som Diane Ladd og Laura Dern. Og Laura Dern er verkeleg stjerna i denne filmen. Vi kjenner henne frå andre Lynch-filmar som Wild at Heart og Blue Velvet.

Kanskje nettopp av di vi er vane med filmar som fortel oss ei historie, kan tre timar kjennast noko lenge. Trass i at eg likar filmen særs godt, trur eg ikkje resultatet hadde vore dårlegare om han hadde blitt korta ned litt.

Den tynne lina i forteljinga liknar svakt på tvillingstrukturen i den førre filmen til Lynch, Mul­holland Drive. Der blir historia brått delt midtvegs, medan ein annan versjon forvrengt speglar den første. Begge filmane konstruerer eit spel med filmen og draume­fabrikken Hollywood. Men i Inland Empire er det mørkret som dominerer. Filmen er ein uendeleg draumelabyrint du ikkje kjem ut av, jamvel ikkje etter at lerretet har svartna. Då må du nemleg sjå filmen ein gong til.

Cathrine Brøymer er litteraturvitar, har studert filmvitskap og er fast filmmeldar for Dag og Tid.